یکی از نگرانی‌هایی که در سال‌های اخیر برای والدین و مربیان بهداشت مدارس ایجاد شده، گزارش ابتلا به شپش در دانش‌آموزان دبستانی است. معمولاً گزارش وجود شپش در موی سر دانش‌آموزان دبستانی یا بچه‌های مهدکودکی در یک ماه اول سال تحصیلی اعلام می‌شود.
در گذشته گمان می‌شد تنها سطح بهداشت پایین باعث ابتلا به شپش می‌شود، اما در سال‌های اخیر مشخص شده ابتلا به شپش در مدارس مناطق مرفه شهری نیز به چشم می‌خورد. نتایج تحقیقات مسئولان بهداشتی مدارس در این زمینه نشان می‌دهند افزایش سفرهای تابستانی در یکی دو هفته آخر تابستان، احتمال ابتلا به شپش سر را در کودکان افزایش می‌دهد. بر اساس گزارش‌های اعلام شده از سوی مربیان بهداشت مدارس مختلف در سراسر کشور، مشخص شده ابتلا به شپش بیشتر در دانش‌آموزان دختر مشاهده می‌شود که به نظر می‌رسد دلیل آن بلند و پرپشت‌تر بودن موهای دختران نسبت به پسران است. از طرفی مدارس پسرانه معمولاً قوانینی مبنی بر کوتاه کردن مو قبل از شروع سال تحصیلی دارند که همین اقدام احتمال مبتلا شدن آن‌ها را به شپش سر کاهش می‌دهد.
بهتر است بدانید شپش نوعی انگل محسوب می‌شود که از خون انسان تغذیه می‌کند. از مهم‌ترین نشانه‌های وجود شپش در موها که از گذشته به آن اشاره می‌شده، خارش در اثر لانه کردن شپش در لابه‌لای موها و پوست سر، این است که این انگل بزاقی در دهان خود دارد که از ترکیبات ضدانعقادی تشکیل شده و از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند. تماس این بزاق با پوست کف سر باعث ایجاد خارش شدید می‌شود. هرچند شپش نمی‌تواند بپرد یا حرکات لغزشی داشته باشد، با تخم‌گذاری در لابه‌لای موها باعث چسبیدن تخم‌های ریز و سفیدی به نام «رشک» به موها می‌شود. معمولاً برای درمان موهایی که مبتلا به شپش شده‌اند، باید علاوه بر این انگل، تخم‌های آن نیز به‌صورت کامل از موها جدا شوند.
چگونه ابتلا به شپش را تشخیص دهیم؟
شاید برایتان جالب باشد که بدانید ابتلا به شپش، حتی در کشورهای بسیار پیشرفته‌ای مانند آمریکا، کانادا، انگلستان و فرانسه نیز گزارش شده و مسئولان بهداشتی این کشورها سازوکارهای مختلفی برای آگاه‌سازی والدین و مربیان بهداشت مدارس در این زمینه در نظر گرفته‌اند. به این منظور، توصیه می‌شود در همان هفته ابتدایی شروع مدارس، مربیان بهداشت جلسه‌ای با اولیای دانش‌آموزان داشته باشند و درباره راه‌های انتقال شپش، راه‌های درمان و شیوه تشخیص این انگل برایشان صحبت کنند.
تخم شپش به سختی به ساقه‌های موی سر می‌چسبد و شما نمی‌توانید با کمک انگشتان خود آن‌ها را کاملاً سبک از موها جدا کنید اما شوره یا پوسته‌های کف سر، بسیار سبک و راحت از موها جدا می‌شوند
برخی والدین شدیداً در برابر اعلام ابتلای فرزندشان به شپش موضع‌گیری می‌کنند و واکنش‌های بسیار شدیدی نشان می‌دهند. این والدین‌ها باید بدانند ابتلا به شپش جزو بیماری‌های رایج میان کودکان، آن هم در سراسر جهان است و این انگل به سادگی قابل از بین بردن و درمان است. از طرف دیگر، ابتلا به شپش باعث انتقال بیماری‌های خطرناک پوستی یا عفونی به کودک نمی‌شود و نباید او را در این مورد بیش از اندازه ترساند. البته برای همکاری کودک برای درمان او، باید هشدارها و آموزش‌هایی در این مورد به او داد، اما او را از بیماری نترساند.
به منظور تشخیص شپش سر در مدارس باید مربیان بهداشتی هر مدرسه در هفته اول سال تحصیلی، تمام دانش‌آموزان را به‌صورت مورد به مورد بررسی کنند و اگر متوجه ابتلا به شپش در دانش‌آموزی شدند، هرگز جلوی سایر دانش‌آموزان کلاس این موضوع را بازگو نکنند تا باعث تضعیف روحیه او نشوند. سپس باید بعد از خروج از کلاس، بلافاصله با والدین کودک تماس بگیرند و راه‌های درمان شپش سر را به او آموزش دهند.
بعد از تشخیص قطعی شپش بهتر است کودک تا حاصل شدن بهبود نسبی به مدرسه نرود تا باعث انتقال شپش به سایر همکلاسی‌های خود نشود. بعد از بهبود یافتن کودک، والدین می‌توانند از مربی بهداشت یا متخصص پوست بخواهند تا فرزندشان را دوباره بررسی کنند و مطمئن شوند این انگل و تخم آن به‌صورت کامل از موهای او پاک شده است.
از علائم ابتلا به شپش سر می‌توان به این مورد مهم و اصلی اشاره کرد؛ خارش شدید و مداوم پوست سر، گردن و پشت گوش.
در تشخیص اشتباه نکنید
گاهی والدین یا حتی مربیان بهداشتی مدارس در تشخیص شپش سر اشتباه می‌کنند. از این رو، توصیه می‌شود برای تشخیص قطعی شپش سر حتماً به موارد زیر توجه کنید.
۱- هرگونه پوسته سفیدی که لابه‌لای موها قرار می‌گیرد، الزاماً نشان‌دهنده تخم شپش یا همان رشک نیست. ممکن است کودک شما مبتلا به شوره سر یا خشکی شدید پوست سر باشد که این پوسته‌ها روی موی او قرار بگیرند و شما را به اشتباه بیندازند.
۲- اگر شک دارید که سفیدی‌های لابه‌لای موی دانش‌آموز شما تخم شپش است یا شوره و پوسته ریزی کف سر، می‌توانید به سادگی و با کمک دو انگشت خود این موضوع را تشخیص دهید. تخم شپش به سختی به ساقه‌های موی سر می‌چسبد و شما نمی‌توانید با کمک انگشتان خود آن‌ها را کاملاً سبک از موها جدا کنید اما شوره یا پوسته‌های کف سر، بسیار سبک و راحت از موها جدا می‌شوند.
۳- اگر بین وجود شپش یا شوره در سر کودک خود شک داشتید، از او بپرسید که آیا کف سرش بیش از اندازه خارش دارد یا نه؟ معمولاً شوره یا پوسته‌ریزی کف سر با التهاب یا خارش همراه نیست، اما ابتلا به شپش سر حتماً خارش‌های موضعی برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند.
۴- ممکن است فرزندتان مبتلا به اگزما یا خشکی بیش از اندازه پوست کف سر باشد. در این صورت، امکان دارد پوسته‌ریزی کف سر او با خارش ناشی از خشکی پوست همراه شود و شما این پوسته‌ریزی را با وجود شپش اشتباه بگیرید. از این‌رو، توصیه می‌شود تشخیص نهایی وجود شپش یا نبود آن را به مربی بهداشت مدارس یا متخصص پوست واگذار کنید.
دانش‌آموز مبتلا به شپش چه مدت باید از مدرسه دور باشد؟
همان‌طور که گفته شد، پس از تشخیص قطعی شپش سر به هیچ عنوان نباید دانش‌آموز را ترساند، اما باید سایر دانش‌آموزان آن کلاس یا حداقل دوستان نزدیک او را به‌صورت کامل‌تری بررسی کرد. بهتر است در بررسی‌های غربالگری در مدارس، مخصوصاً در کلاس‌هایی که یکی- دو مورد ابتلا به شپش در آن‌ها وجود داشته، حتماً علاوه بر موهای کف سر، قسمت‌هایی مانند پشت گوش‌ها یا موهای گردن دانش‌آموزان را هم بررسی کنید تا ببینید آیا تخم شپش در این قسمت‌های سر آن‌ها وجود دارد یا نه؟
به فرزندان خود بیاموزید در مدرسه هیچ کدام از لباس‌های پارچه‌ای یا کرک‌دار خود را داخل جامیزی و کنار وسایل همکلاسی‌های خود نگذارند. بهتر است بچه‌ها وسایل شخصی‌شان را تا کنند و در کیف خود قرار دهند
در زمان‌های گذشته، توصیه می‌شده که دانش‌آموزان مبتلا به شپش تا درمان کاملاً تحت هیچ عنوان به مدرسه نروند، اما این روزها و با آگاه‌تر شدن والدین و دانش‌آموزان توصیه می‌شود دانش‌آموز با شروع روند درمان که معمولاً شستشوی موضعی است، تحت نظارت پزشک و هماهنگی مربیان بهداشت به مدرسه برود. البته باید به دانش‌آموز آموزش داده شود تا بهبود کامل به هیچ عنوان وسایل شخصی خود را با دیگران به اشتراک نگذارد یا از وسایل شخصی همکلاسی‌های خود استفاده نکند. از آنجایی که درمان شپش ممکن است بین ۱۰ روز تا ۲ هفته طول بکشد، آموزش انفرادی دانش‌آموز توسط مربی بهداشت مدرسه در این مدت اهمیت بسیار زیادی دارد.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به شپش
۱- اگر به مکان‌هایی سفر می‌کنید که مشکوک به وجود شپش هستند، بهتر است از ملحفه‌ها و روبالشی‌های شخصی استفاده کنید و دور استفاده از وسایل خواب عمومی را خط بکشید.
۲- حتماً هر روز موهای خود را بشویید و شانه کنید.
۳- به‌صورت روزانه برس و شانه خود را بشویید.
۴- به فرزندانتان آموزش دهید به هیچ عنوان از روسری، کلاه، مقنعه یا حتی شال‌گردن دیگران استفاده نکنند و این وسایل خود را به دیگران قرض ندهند.
۵- به فرزندان خود بیاموزید در مدرسه هیچ کدام از لباس‌های پارچه‌ای یا کرک‌دار خود را داخل جامیزی و کنار وسایل همکلاسی‌های خود نگذارند. بهتر است بچه‌ها وسایل شخصی‌شان را تا کنند و در کیف خود قرار دهند.
۶- اگر به مسافرت می‌روید یا فرزندتان سال تحصیلی را آغاز کرده، به‌صورت روزانه یا یک روز در میان موها را از نظر وجود شپش یا تخم شپش بررسی کنید.
منبع سایت تبیان