با آغاز مدارس، بیشتر خانواده هایی که فرزند مدرسه ای دارند، نگران می شوند که فرزندشان شپش بگیرد. این نگرانی جدی است، زیرا هر کسی که با فرد آلوده یا لباس ها و متعلقات او تماس داشته باشد، ممکن است به شپش موی سر مبتلا شود.
متاسفانه، شپش سر به آسانی منتقل می شود و کودکان پیش دبستانی، ابتدایی (۱۱-۳ ساله) و خانواده های آنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. اما شپش سر چیست؟ چگونه می توانید آن را تشخیص دهید و نشانه های آن چیست؟ در متن زیر به این پرسش ها پاسخ داده ایم. پس، با ما همراه شوید.
حقایقی کوتاه درباره‌ی شپش موی سر
- شپش سر انگلی است که روی سر انسان یافت می شود.
- شپش سر از راه تماس مستقیم با موی فرد آلوده انتقال می یابد.با اینکه خیلی معمول نیست، اما شپش سر از طریق تماس افراد یا استفاده از شانه، برس، کلاه و لباس های آلوده ی مشترک هم می تواند منتقل شود.
- شپش یک مشکل رایج در کودکان پیش دبستانی و مدارس ابتدایی است.
- احساس حرکت یک حشره روی سر، خارش و وجود زخم های ناشی از آن از نشانه های شپش است.
- فرد درگیر و اعضای خانواده ی وی هم باید درمان شوند.
- به یاد داشته باشید: یک شپش سر + یک شپش سر = دو شپش سر = شروع عفونت شپش سر.
- کودکان بسیار کوچک، پیش از مصرف دارو باید توسط پزشکارزیابی شوند.
شپش چیست؟
شپش سر یا پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (Pediculus humanus capitis) انگلی است که در سر انسان زندگی می کند. پدیکولوس (Pediculosis) اصطلاحی است که به عفونت های ایجاد شده با شپش سر گفته می‌شود.
باید بدانید که شپش سر با شپش عانه (پتیروس پوبیس (Pthirus pubis)) که سبب عفونت موی ناحیه تناسلی می شود، متفاوت است.
شپش بدن (پدیکولوس هومانوس کورپوریس (Pediculus humanus corporis)) نیز با شپش سر فرق دارد. شپش سر کوچکتر، تیره تر و مقاوم تر از شپش بدن است. در آلودگی های شدید، ممکن است شپش سر روی بدن دیده شود، اما شپش بدن هیچ گاه روی سر دیده نمی شود.
شپش سر کودکان چه قدر رایج است؟
آلودگی شپش سر بسیار رایج است و از دوران باستان وجود داشته است. میزان دقیق شیوع شپش سر مشخص نیست، اما به نظر می رسد سالانه بین۶ تا ۱۲ میلیون بچه در سنین ۳ تا ۱۱ سال در آمریکا به شپش سر دچار می شوند.
چه کسی در معرض ابتلا به شپش موی سر است؟
هر کسی که با فرد آلوده یا لباس ها و متعلقات او تماس داشته باشد، ممکن است به شپش مبتلا شود. در واقع، شپش سر به آسانی منتقل می شود. کودکان پیش دبستانی و ابتدایی (۱۱-۳ ساله) و خانواده های آنان بیشتر به شپش سر مبتلا می شوند. همچنین، دختران بیشتر از پسران و زنان بیشتر از مردان به این مشکل مبتلا می‌شوند.
چگونه کودکان شپش می گیرند؟
کودکان ممکن است به شیو های مختلفی شپش بگیرند:
- تماس با فرد آلوده (تماس فردی طی بازی یا ورزش در مدرسه، خانه، خوابگاه، اردو)
- پوشیدن لباس های آلوده ای مانند کلاه، روسری، کت، لباس های ورزشی یا انواع گُل سر
- استفاده از شانه، برس یا حوله ی آلوده
- دراز کشیدن بر تخت، نیمکت، بالش، فرش یا عروسک پشمالویی که به تازگی فرد آلوده با آن تماس داشته است. (اگرچه برخی شواهد نشان می دهد، اگر بیش از ۴۸ ساعت از تماس فرد آلوده با این ابزارها گذشته باشد، امکان انتقال شپش بسیار کم است)
آیا آلودگی به شپش سر به این معناست که فرد بهداشت شخصی را رعایت نمی کند؟
خیر! عفونت شپش سر هیچ ارتباطی با بهداشت شخصی ندارد. هر فردی ممکن است مورد هجوم شپش سر قرار بگیرد.
چگونه شپش را بشناسیم؟
شپش به سه شکل وجود دارد: تخم (Nit)، شفیره (Nymph) و شپش بالغ.
تخم (NIT)
نیت ها تخم شپش هستند. مشاهده ی تخم ها دشوار است. تخم شپش اغلب با شوره ی سر یا قطره های اسپری مو اشتباه گرفته می شود. تخم ها سفت به ساقه ی مو می چسبند. بیضی شکل اند، ۳-۲ میلی متر طول دارند و معمولاً به رنگ زرد یا سفیدند. تخم شپش بعد از حدود یک هفته باز می شود.
شفیره (NYMPH)
تخم ها به شفیره تبدیل می شوند. شفیره شبیه شپش بالغ، اما کوچکتر از آن است. نیمف ها حدود هفت روز پس از بیرون آمدن از تخم به شپش بالغ تبدیل می شوند همچنین شفیره برای زنده ماندن باید از خون انسان تغذیه کند.
شپش بالغ
شپش بالغ تقریباً به اندازه ی دانه ی کنجد است، شش پا دارد و برنزه ی مایل به خاکستری-سفید است. در افرادی که موهای تیره ای دارند، شپش بالغ تیره تر به نظر می رسد. ماده ها تخم می گذارند و معمولاً بزرگتر از نرها هستند. شپش بالغ می تواند تا ۳۰ روز روی سر فرد زندگی کند. برای زنده ماندن، باید از خون انسان تغذیه کند. اگر شپش با موجود زنده در تماس نباشد، در عرض دو روز می میرد.
چرخه ی زندگی
تخم ها به شفیره هایی (نیمف) تبدیل می شوند که به صورت شپش کامل رشد می کنند. شپش بالغ برای تولید تخم های بیشتر، باید جفت گیری کند.
شایع ترین محل یافت شپش موی سر کجاست؟
شپش سر اغلب روی قسمت هایی مانند پوست سر پشت گوش و نزدیک خط گردن در پشت گردن دیده می شود. این حشره با چنگک های قلاب مانند خود که در انتهای هر یک از شش پای آن وجود دارد، مو را نگه می دارد. شپش سر به ندرت روی بدن، مژه یا ابرو یافت می شود.
شپش سر در برابر شوره سر
اغلب، شپش سر را با شوره سر اشتباه می گیرند. شوره ی سر به راحتی با شانه کردن مو یا مالیدن آن قابل تشخیص است. شوره ی سر به راحتی برداشته می شود، اما تخم شپش، محکم به ساقه ی مو می چسبد.
علائم شپش سر
علائم و نشانه ها عبارتند از:
- احساس غلغلک ناشی از راه رفتن یک حشره در سر
- خارش سر (ناشی از واکنش آلرژیک به نیش)
- وجود زخم روی سر (ناشی از خراشیدن)
- زخم ها گاهی عفونی می شوند
- تحریک پذیری
چگونه شپش را تشخیص دهیم؟
شپش سر را می توانید با نگریستن نزدیک به مو و پوست سر پیدا کنید. باید به دنبال تخم، شفیره یا شپش بالغ باشید. پیدا کردن شپش نابالغ یا بالغ ممکن است دشوار باشد. معمولاً فقط تعداد کمی از آنها وجود دارد که از انگشتان دست جستجوگر به سرعت فرار می کنند.
با این حال، حضور تخم نزدیک به پوست سر تأیید می کند که فرد آلوده شده است. اگر تخم ها بیشتر از ۵ میلی متر از پوست سر را درگیر کرده باشد، احتمالاً آلودگی قدیمی است. اگر مطمئن نیستید که فرد به شپش آلوده شده یا نه، می توانید از متخصص مراقب های بهداشتی، مربی بهداشت مدرسه یا متخصص پوست و مو کمک بگیرید.
تخم شپش سر به راحتی با میکروسکوپ قابل مشاهده است. نتایج یک تحقیق نشان می دهد که استفاده از شانه ی شپش بهتر از بازرسی بصری صرف است. یعنی با استفاده از شانه ی شپش در هنگام غربالگری، بهتر می توان آلودگی را تشخیص داد.
آیا BLACK LIGHT به تشخیص شپش مو کمک می کند؟
گاهی اوقات، شپش سر را با کمک لامپ های فرابنفش خاصی که اصطلاحا به black light معروف هستن، تشخیص می دهند. با black light می توان بررسی کرد که آیا تخم شپش لابلای موها وجود دارد یا خیر؛ چرا که طبق این مقاله گزارش ها نشان داده اند که تخم شپش در این نور می درخشد.