لباس محلی اقوام مختلف را بشناسید!

شاید لباس محلی مانند گذشته بین مردم رواج نداشته باشد و مورد استقبال قرار نگیرد اما در بعضی مراسم‌ها به خصوص عروسی که می‌شود معمولاً برای یک ساعتی هم که شده مردم برای رقص محلی خود سراغ این لباس محلی می‌روند. در این مقاله قصد داریم در مورد لباس محلی اقوام مختلف ایرانی صحبت کنیم پس با ما همراه باشید تا هم وطنان خود را بهتر بشناسید.

مدت زمان تخمینی مطالعه: ۱۹ دقیقه

در هر برش و دوخت از لباس محلی یک نماد و یک نکته نهفته است. این لباس ها معمولاً برگرفته از آداب و رسوم هر منطقه و با توجه به منابع موجود آن منطقه طراحی شده است. پوشش محلی شهر و روستا تفاوت خاصی دیگر ندارد. این مسئله و پوشش بیشتر تحت تاثیر فرهنگ و شرایط اقلیمی و تاریخ است.

لباس محلی آذربایجان

اولین که بررسی خواهیم کرد آذری است که تنوع رنگ آن بسیار بالاست و از هنر سنتی دوخت در منطقه های مختلف آذری زبان در آن استفاده می‌شود. این لباس بیشتر نشان از شجاعت و دلاوری دارد. زنان جوان از رنگ‌های شادتر و تزئینات بیشتری نسبت به زنان سن بالا استفاده می کنند. جنس پارچه آن هم معمولاً بستگی به توان مالی افراد و خانواده‌ها دارد.

به دلیل سرد بودن هوای آن منطقه در لباس زنان از ابریشم و در لباس آقایان از پارچه های پشمی استفاده می‌شود. لباس ترک زبانان از سه بخش سرپوش، تن پوش و پاپوش ساخته شده است و زنان از چهار قد، پیراهن و روپوش هم استفاده می‌کند. این لباس ها زمینه های روشن دارند و در آنها از طرح هایی مثل گل استفاده شده است.

لباس مردان هم از بالا گشاد و در ساق تنگ است و فرم شلوار دارد.

لباس محلی گیلانی

پوشش محلی گیلکی از رشت و انزلی تا رودسر و لنگرود به سبب رنگی رنگی بودن و الهام از طبیعت سرسبز گیلان در جشنواره نیویورک به عنوان شادترین لباس محلی جهان انتخاب شده است و قدمت آن به گذشته دور برمی‌گردد. البته شهرهای مختلف کمی نسبت به هم متفاوت می پوشند مثلاً لباس تالشی با روسری متفاوت است.

اما لباس قاسم آبادی که همان لباس نزدیک به لباس‌های سمت شهرستان‌های رودسر و شرق گیلان می‌باشد که اصلی ترین لباسی است که در رقص‌های محلی هم دیده می‌شود.

پوشش زنان گیلان از دامن تزیین شده با نوارهای رنگی و شاد و دامن چین دار و جلیقه جلو باز که با سکه تزیین شده از تشکیل شده است. معمولاً هم از یک روسری زیرین به نام مندیل که با سکه تزیین شده استفاده می کنند و گاهی روسری توری دستباف یا لچک می پوشند. نکته جالب این است که رنگ و فاصله بین نوارهای دامن و گره مندیل بین مجردان و متاهلان متفاوت است.

مجردها جلو بسته و لباس متاهل ها ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر پایین پیراهن شان برش دارد.

لباس مردان هم یک کت به نام چوخا که پشمی است و از پیراهن نخی سفید و شلوار و کلاه و جلیقه تشکیل شده است. از کلاه های ترک دار تالشی و کلاه نمدی و… هم استفاده می‌کنند. کفشی که می‌پوشند هم به آن چموش می‌گویند. چموش یعنی قاطری سرکش و به همین خاطر از چرم حیوانات برای درست کردن آن استفاده می‌شود.

اقوام لر

آیتم بعدی لباس اقوام لر است که در لرستان، کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، چهارمحال و بختیاری متفاوت است و از طبیعت و شادی الهام گرفته است. اقوام لر بخصوص جوانان لباس هایی با نقش و نگار بیشتر می پوشند و رنگ بیشتری دارند و تنوع دوخت آن بسته به شرایط اقتصادی شما دارد. 

لباس زنان شامل جومه یعنی پیراهن بلند و گلدار، جلیقه مخملی تزیین شده با سکه، کلنجه( نیم تنه نوار دوزی شده که روی پیراهن می‌پوشند)، یال( کتی مخملی در مراسم شادی)، و شاوال شلوار گشاد و دو رنگ، معروف است. همچنین از تره یعنی چهار قد استفاده می‌کنند که نقش های مختلفی دارد.

مردان هم از گناه نمدی و دایره ای، پیراهن ساده و سفید، شلوار گشاد و دمپا و تیره، ستره که قبای بلند و جلو باز است با یک شال کمر دار استفاده می‌کنند. و گیوه و چوقا می‌پوشند. چوقا همان بالا پوش با پشم گوسفند است که برای هوای سرد مناسب است.

لباس مردانه تنوع بسیار بالایی و اصالت زیادی دارد.

بررسی لباس محلی اقوام شیراز یا عشایر

لباس محلی شیراز یک پیراهن بلند به نام کینگ با یقه کاملا بسته و چاک تا نزدیک کمر است و یک دامن پرچین که به آن تورکی تومبان می‌گویند. دلیل چین زیاد لباس به خاطر وزش باد شدید بوده است. برای پوشش مو از پارچه های ظریف و نازک که با آن چارقد می‌گویند استفاده می‌کنند اما در فصل سرد از روسری های ابریشمی یا حریر که به پشت گره میزنند استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از لباس زنان عشایر آرخالق است که بسیار گرم و سنگین است و روی لباس می‌پوشند.

مردان هم یک پیراهن بلند و طرح دار و گاهی ساده با شلوار تیره و کلاه نمدی استفاده می‌کنند. آنها کلاه را همیشه بر سر دارد و این کلاه از آفتاب جلوگیری می کند و در زمان وزش باد هم در طوفان به دلیل سنگینی که دارد از سر نمی‌افتد.

لباس محلی اقوام کرد

قوم دیگر که قصد بررسی لباس محلی آنها را داریم قوم کرد است. لباس کردها به زمان هخامنشیان و ساسانیان دور برمی‌گردد و جز قدیمی ترین و قشنگ ترین لباس محلی ایران به حساب می‌آید. ممکن است مثل گیلان لباس مناطق مختلف از کردستان و اورامانات تا ایلام و کرمانشاه اندکی با هم تفاوت داشته باشند اما در اصل بیس آنها مشترک است و اختلافشان در جزئیات است.

زنان از رنگ‌های شاد و زیورآلات زیادی استفاده می‌کنند و از سه بخش سرپوش، تنپوش و زیورآلات تشکیل شده است. سرپوش آنها متشکل از کلاو و سروین است که به آن کلاه سروین می‌گویند از دیگر سرپوش ها لچک است که روسری نازک و سه گوشی است و با سنجاق آنها را به کلاه وصل می‌کنند و به صورت سه گوش روی شانه و پشت می اندازند.

روسری دیگری هم دارند به نام ره شتی که بلند و دو متری است که گاهی راه راه قرمز روشن و تیره می‌شود و مانند شنل روی لباس را می‌پوشاند.

تن پوش زنان کرد شامل کراس (پیراهن بلند و گشاد آستین بلند و یقه گرد)، سوخمه (نیم تنه بدون آستین مخمل، سلته (نیم تنه آستین دار مخمل) در زمستان است. کوا (یک قوای بلند و جلو باز مخمل با چاک در دو طرف)، شووال (شلوار کردی نخی گشاد) که برای محافظت از سرما است.

پوشش قوم کرد در گذشته

در گذشته برای تزیین از سکه دوزی استفاده می‌کردند و هرچقدر تزیین بیشتر بود رفاه هم بیشتر بود اما امروزه بیشتر از منجوق و پولک استفاده می‌کنند.

مردان هم کراس، پاتول یعنی شلوار گشاد با پاچه تنگ و بالا تنه‌‌ای به نام کوا و چوغه (نیم تنه پنبه‌ای یا پشم) به همراه شال کمر، سورانی و کفش مخصوص دست دوز به نام کلاش و یک سورانی پارچه مثلث بلند می‌پوشند که بانوان هم از آن در زمان رقص استفاده می‌کنند.

مردان روی کلاه از پیچ یا دستمالی سفید و سیاه استفاده می‌کنند که با تنوع طرح توسط زنان کرد بافته می‌شود و از شل شدن کلاه جلوگیری می‌کند. دلیل گشادی شلوار در لباس مردان امکان تردد در کوهستان است و تنگی پاچه آن به خاطر نفوذ سرما در فصل زمستان می‌باشد.

لباس محلی اقوام بلوچ

آیتم بعدی لباس بلوچ است که گران‌ترین لباس محلی ایران محسوب می‌شود. از سیستان بلوچستان تا چهارمحال بختیاری، چابهار تا زاهدان به دلیل سوزن دوزی های رنگارنگ و الیاف ابریشمی در بافت لباس گران قیمت ترین لباس های ایران را از آن خود کردند.

برای زنان هم شامل پاجامک نوعی شلوار گشاد چین دار ، تگو یا چارقد، سریگ روسری بلند تر از چهار قد، سربند، چادری به نام دولاق، دامن گشادی به اسم تمبو و پیراهنی بلند که در دو طرف چاک دارد.

جوانان رنگ های شادتری نسبت به مسن ها می‌پوشند. زیورآلات بخش مهمی از پوشش آنان است مثلاً از دستبند ها گردنبند های که با هنر سوزن دوزی تزیین شدن استفاده می‌کنند. جیب لباس بلوچ ها نماد شجاعت و دلاوری زنان است به همین دلیل لفظ بی جیب در آنجا یعنی ضعیف و بی غیرت!

مردان هم لباس یک دست سفید می‌پوشند. شلوار گشاد ،پیراهن بلند عرقچین و عمامه.

جالب است بدانید که مهتاب نوروزی از تاثیرگذارترین سوزن دوز های بلوچستان بود که به او لقب مادر سوزن دوزی بلوچ داده بودند و متولد ۱۳۱۲ است. در جوانی به خاطر هنر بی‌نظیرش، لباس فرح دیبا همسر محمدرضا شاه پهلوی را سوزن دوزی کرد. این لباس در موزه هرمان هیستوریکا آلمان بود که در حراج به قیمت ۸۸۰۰ دلار به حراج گذاشته شد.

آثار او به او نمایشگاه‌های زیادی در داخل و خارج ایران راه پیدا کردند و از وزارت ارشاد نشان درجه یک هنری دریافت کرد. او در سال ۹۱ چشم از جهان گشود.

مازندران

قوم بعدی مردم مازندران هستند. زنان مازنی به جای دامن‌های بلند پر چین از دامن‌های کوتاه پر چین استفاده می‌کنند که به آن شلیته می‌گویند و یک شلوار تیره به نام تمبان دارند. گاهی نیم ساق (یا شلوار تنگ مخمل سفید، قرمز سبز)، جومه یا ( پیراهن بلند تا زیر زانو) و چادر شو( پارچه مربعی که به صورت سه گوش به کمر می بندند)، چارقد( روسری گل گلی با رنگ های شاد) و مندل که سربند است می‌پوشند.

لباس مردان هم از جومه، تمبان، لباده( تنپوش بلند) که با شال دور کمر بسته می شود می پوشند. کلاه آن‌ها  نمدی است و یک شب کلاه هم دارند که هنگام خواب استفاده می‌کند. جرب یا جوراب بلند، کوش و شیخی کوش و چاروق از قدیمی‌ترین پاپوش های مردان مازندران به حساب می‌آید.

لباس اقوام هرمزگان

قوم بعدی مد نظر هرمزگان است. شرایط آب و هوای گرم آنجا روی لباس و انتخاب رنگ و جنس آن تاثیر گذاشته است و معمولا سبک و راحت هستند. رنگ‌هایی مثل آبی، بنفش، صورتی و سبز در آنها بیشتر از باقی رنگ ها دیده می‌شود. تزیینات و زری دوزی روی لباس محلی هرمزگان الهام از لباس عربی است. به خاطر رفت و آمد تاجران و دریانوردان هرمزگان به کشورهای همسایه این اتفاق آنچنان دور از ذهن به نظر نمی رسد.

پیراهن آنها انواع مختلفی دارد که می‌توان به کندوره، گون، اشکم، نشته، آستین فراخ و کلوش و عجمی، چینی و گشاد عربی و ساده شلالی اشاره کرد که بعضی بلند و بعضی کوتاه هستند.پیراهن ها اکثراً تترون و خنک هستند اما برای مهمانی لباس های زربافت و گرانقیمت استفاده می‌کنند. شلوارهای بندی دمپا که معمولاً تا زانو تنگ و بالا گشاد می‌شود می پوشند و تزیینات مختلف روی شلوار مثل حاشیه دوزی، گلابتون دوزی، پولک دوزی قیمت بالایی به آن داده است.

شلوار ها از جنس مخمل و تترون و پوپلین، چیت، اطلس و ساتن دوخته می‌شود. چادرهای آنها رنگارنگ هستند. همچنین از برقه روی صورت در تزیینات مختلف استفاده می‌کنند. تزئیرات برقه نشان از وضعیت تعهل دارد. برقه دختران کوچک‌تر و فضای داخل آن مشکی است اما نوعروس ها بزرگتر و تزئینات بیشتری دارد. همچنین از یک روسری حریر هم به نام اورنی استفاده می‌کند.

مردان هم پیراهن‌هایی به نام کندوره می پوشند که ضخامت آن متناسب با فصل تغییر می‌کند. مردان بندری با توجه به شغل لباس عوض می‌کنند مثلاً پیراهن سفید مخصوص مهمانی دارند، از کلاه و لنگ و دستمال و پیجامه، کت و پالتو و گیوه و قبا استفاده می‌کنند.  

اقوام ترکمن

آخرین قومی که قصد بررسی آنها را داریم اقوام ترکمن هستند. از استان گلستان تا گرگان از جنس‌هایی مثل ابریشم، پوست، کتان و پنبه استفاده می‌کنند. این پارچه‌ها را زنان خودشان درست می‌کنند و با رنگ های طبیعی رنگ کرده و آماده می‌کنند. مثلاً کرم ابریشم پرورش می‌دهند لباس محلی آنها معمولا قرمز است و آستین بلند دارد.

روی یقه و سر آستین سوزن دوزی شده است. بالاپوش آنها چاپیت نام دارد و ابریشمی و مخملی است و یک کمربند ابریشم هم دارد. شلوارشان بالاق است و گشاد و در قسمت دمپا تنگ می‌شود.

برای سر هم از بوروک که یک کلاه صاف و گرد است یا توپی که شکل مخروط است استفاده می‌کنند.  چارقد هم یکی از روسری هایی است که در عروسی می پوشند.

پوشش زنانه ترکمن

آیتم مردان ردای بلند و اصل ابریشمی است. شلوار گشاد که مسن ترها سفید و جوانان سبز می پوشند. تلپک نوعی کلاه ترکمن است که از پوست گوسفند درست شده است. چکمه‌هایی به نام آیدیک می‌پوشند که در سوارکاری از آن استفاده می‌شود.

در این مقاله سعی کردیم مفصل به بررسی لباس محلی اقوام مختلف در ایران بپردازد. اگر از این مقاله لذت بردید نام استان خود را بگویید که اگر جا انداختیم از آن هم صحبت کنیم که دیگران هم به صورت کامل با لباس محلی استان شما آشنا شوند. امیدوارم از خواندن این مقاله لذت برده باشید.

نویسنده: سپیده