تاریخچه کلاه در ایران

جایگاه کلاه در گذشته:

امروزه در مبحث استایل و مد، ما از کلاه به عنوان لوازم جانبی و اکسسوری استفاده می­کنیم. البته در بعضی استایل­ها  مانند استایل کابوی کلاه جز اصلی استایل محسوب می­شود. در گذشته نیز در برهه-های تاریخی کلاه جز اصلی پوشش افراد محسوب می­شد. اگر بخواهیم تعریفی جامع از کلاه ارایه دهیم بهتر است اینطور عنوان کنیم که کلاه پوششی است که افراد با هدف­های گوناگون بر سر می­گذارند. این اهداف عبارتند از : دلایل محافظتی، دینی، ایمنی یا در بحث مورد علاقه ما یعنی فشن و مد. در گذشته کلاه جایگاه اجتماعی فرد را نشان می­داد.

لباس و نحوه ی پوشیدن آن در دوره­­های مختلف ایران تغییر کرده است. بطور مثال در کتاب­های تاریخی و اشعار حماسی مثل شاهنامه فردوسی سبک پوشش پهلوانان داستان بخوبی توضیح داده شده است، آن­ها در زمان جنگ حتما از کلاه استفاده می­کردند. حتی با نگاه کردن بناهای تاریخی نظیر تخت جمشید، می­توان به شکل پوشش شاه، سرداران و سربازان پی برد.

با دقت در دوره­های تاریخی مختلف مانند ساسانیان، افشاریان یا قاجاریان به­خوبی در می­یابیم که فرم پوشش هر دوره متناسب با عقاید حکومت، در ایران تغییر کرده است. به عنوان مثال در دوره قاجاریه مردم عمامه به سر و عبا به دوش بودند. حاکم اصفهان دستور داده بود تا کسبه عمامه شیرشکری و علما عمامه سفید سر کنند که گهگاه هنوز هم شاهد آن هستیم.

استفاده از کلاه بعد از اسلام:

تا  قبل از اسلام مردان ایرانی کلاه می­پوشیدند اما بعد از اسلام شکل و شمایل کلاه به عمامه تغییر کرد. در دوره صفوی عمامه سبز رواج یافت زیرا شاهان صفوی دوست داشتند اظهار کنند که سادات و معتقد به مذهب شیعه هستند. پادشاهان و درباریان دوره صفوی از عمامه­ای سبز با تاج و جقه ای جواهر نشان در قسمت جلوی آن استفاده می­کردند. برخی از علمای دینی و پیرهای معرفت عمامه سبز ساده و بدون تزیین را بکار می­بردند. عمامه در این دوره تاریخی بسیار مورد علاقه بود.

در دوره افشاریه و زندیه پوشش سر همواره وجود داشت با این تفاوت که عمامه جای خود را به عرقچین و شال ترمه‌ای که به دور آن پیچیده می‌شد، داد.

عرق­چین در دوره قاجار هم استفاده می­شد و ناصرالدین شاه که مد فرنگی را وارد ایران کرد با آن مخالف نبود. در این دوره شال و کلاه جزو لباس مردان ایرانی درآمد و اما بعدتر مردان ایرانی علاقه ای به شال نشان ندادند و فقط کلاه استفاده کردند.

در لباس عشایر ایران کلاه انواع مختلفی دارد و بسته به سنت و ریشه ناحیه­ی آن­ها شکل و ظاهرش متفاوت است.

برای مثال کلاه بختیاری و قشقایی که مخصوص ایلات و عشایر جنوب ایران است شهرتی خاص دارد. تقریبا هر فردی در نقاط مختلف ایران این کلاه­ها را می­شناسد.

ایرانی­ها در دوران سلطنت پهلوی از کلاه پهلوی استفاده می­کردند. این نوع کلاه، گرد و لبه دار بود که با دستور رضاشاه همه مجبور بودند از آن استفاده کنند.

کلاه برای انواع فصول قابل استفاده هست. امروزه ما کلاه مخصوص فصول سرد و گرم و حتی چهار فصل داریم. اما همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم در مبحث مد و فشن بیشترین کاربرد آن، محافظت از افتاب یا سرما و زیبایی است.

اما در دوره قاجاریه و قبل از آن سر برهنه مرد نشان­دهنده­ی بی‌ادبی و بی وقاری بود از روایات چنین برمی­آید که عوام معتقد بودند سر برهنه موجب فقر و بی آبرویی و دیوانگی و اختلال حواس می‌شود و به همین دلایل پوشیدن کلاه از حالت یک عادت خارج شده و به صورت ضرورت درآمده بود تا جاییکه مردان در شب به هنگام خواب عرقچین بر سر می‌گذاشتند و روزها نیز معمولاً در زیر کلاه عرقچین بر سر داشتند. طبقات مختلف اجتماع شکل کلاهشان از یکدیگر متمایز بود و افرادی که قدرت مالی داشتند سعی می‌کردند جنس، اندازه و شکل کلاهشان متفاوت از دیگران باشد.

خب تاریخچه مختصری از کلاه در ایران را خواندیم. فکر می­کردید که کلاه چنین راه پر پیچ و خمی را طی کرده باشد؟!