سرطان پوست یکی از شایعترین انواع سرطان در دنیا محسوب میشود که تا اندازهای با رعایت نکاتی قابل پیشگیری است. این سرطان زمانی ایجاد میشود که سلولهایی که لایهی پوست را تشکیل میدهند، به صورت کنترل نشدهای رشد میکنند و به سرعت تقسیم میشوند. در این مقاله با چگونگی جلوگیری از سرطان پوست و همچنین اطلاعات کلی در مورد این سرطان آشنا میشوید.
اهمیت پیشگیری از سرطان
پیشگیری از سرطان اقدامی است که برای کاهش احتمال ابتلا به سرطان انجام میگیرد. با پیشگیری کردن، موارد جدید ابتلا به سرطان در یک گروه یا جمعیت کاهش پیدا میکند. امید است این اقدامات سبب کاهش تعداد مرگومیر ناشی از سرطان شود.
در فرآیند جلوگیری از سرطان، هر آنچه که شانس ابتلای شما به سرطان را افزایش دهد، عوامل خطرزا مینامند و هر آنچه که این شانس را کاهش دهد، عوامل محافظتکننده نامیده میشود.
از برخی عوامل خطرزای بیماری سرطان میتوان اجتناب کرد اما بسیاری از آنها اجتنابناپذیرند. به عنوان مثال، سیگار و بعضی ژنهای ارثی، هر دو از عوامل خطرزای سرطان هستند ولی فقط میتوان از سیگار کشیدن اجتناب کرد.
ورزش مداوم و داشتن یک رژیم غذایی سالم هم از جمله عوامل محافظتکننده از برخی سرطانها هستند. اجتناب از عوامل خطرزا و افزایش عوامل محافظتکننده ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهند اما سبب مصونیت صددرصدی شما در برابر ابتلا به سرطان نخواهد شد.
اطلاعات کلی درباره سرطان پوست
در بیماری سرطان پوست، سلولهای سرطانی بدخیم در بافت پوست تشکیل میشوند. سرطان پوست شایعترین نوع سرطان در ایالات متحده آمریکاست.
پوست بزرگترین عضو بدن شماست و از بدنتان در برابر گرما، نور خورشید، جراحات و عفونت محافظت میکند. پوست شما همچنین به کنترل دمای بدنتان و ذخیره آب، چربی و ویتامین D کمک میکند.
پوست دارای لایههای مختلفی است اما دو لایه اصلی آن اپیدرم (لایه خارجی تر یا بالایی) و درم (لایه پایینی یا داخلی تر) هستند.
اپیدرم (epidermis) از سه نوع سلول ساخته شده است:
- سلولهای سنگفرشی: سلولهای نازک و مسطحی که بخش بیشتر اپیدرم از آنها تشکیل شده است.
- سلولهای پایهای (بازال): سلولهای گردی هستند که زیر سلولهای سنگفرشی قرار دارند.
- ملانوسیتها: سلولهایی که در قسمت زیرین اپیدرم قرار گرفتهاند و تولیدکننده ملانین یا رنگدانه هستند که رنگ طبیعی پوست را شکل میدهد. زمانیکه پوست در معرض نور خورشید قرار میگیرد، ملانوسیتها رنگدانههای بیشتری را میسازند و این موضوع سبب برنزه یا تیره شدن پوست میشود.
درم (dermis) شامل عروق خونی و لنفی، فولیکولهای مو و غدد میشود.
پیش از اینکه به راههای جلوگیری از سرطان پوست بپردازیم، با انواع سرطان پوست و مشخصات آنها آشنا شوید:
انواع سرطان پوست
عبارتند از «کارسینوم سلول سنگفرشی» و «کارسینوم سلول پایهای» که به ترتیب در سلولهای سنگفرشی و در سلولهای پایهای شکل میگیرند. این دو نوع سرطان را سرطانهای پوست غیرملانوما مینامند.
سرطان ملانوما، که در ملانوسیتها ایجاد میشود، از سرطانهای کمتر شایع پوستی است که بهسرعت رشد میکند و گسترش مییابد.
سرطان پوست در هر ناحیهای از بدن میتواند رخ دهد اما در بخشهایی مثل صورت، گردن، دستها و بازوها که بیشتر در معرض نور آفتاب هستند، شایعتر است.
«کارسینوم سلول سنگفرشی» و «کارسینوم سلول پایهای» شایعترین انواع سرطان پوست در آمریکا هستند. تعداد مبتلایان به سرطان پوست غیرملانومی سالانه رو به افزایش است. این نوع سرطانها معمولا قابل درمان هستند.
حداقل سی سال است که تعداد مبتلایان به ملانوما در حال افزایش است. احتمال گسترش این نوع سرطان به بافتهای دیگر بیشتر از انواع دیگر است و درمان آن هم سختتر است. تشخیص بهموقع و درمان زودهنگام ملانوما میتواند به کاهش مرگومیر ناشی از این نوع سرطان کمک کند.
جلوگیری از سرطان پوست
اجتناب از عوامل خطرزا میتواند به جلوگیری از بعضی سرطانهای خاص کمک کند. سیگار کشیدن، داشتن اضافه وزن و ورزش نکردن از جمله عواملِ خطرزای بیماری سرطان هستند. از طرفی دیگر، افزایش عوامل محافظتکننده از جمله ترک سیگار و ورزش کردن میتواند به پیشگیری از ابتلا به سرطان کمک کند.
با پزشک خود و با دیگر متخصصان مراقبتهای پزشکی درباره چگونگی کاهش ریسک ابتلا به سرطان پوست مشورت کنید.
اشعه فرابنفش، از عوامل خطرزای سرطان پوست
برخی مطالعات نشان میدهند که اشعه فرابنفش و حساسیت پوست به این نوع اشعه از دیگر عوامل خطرزای سرطان پوست هستند. اشعه فرابنفش خورشید اشعهای نامرئی است که از تابیدن نور خورشید حاصل میشود.
به خاطر داشته باشید لامپهای آفتابی و دستگاه سولاریوم هم اشعه فرابنفش را از خود ساطع میکنند.
عوامل خطرزای سرطانهای غیرملانوما
برای جلوگیری از سرطان پوست باید عوامل خطرزای آن را شناخت. توجه کنید که عوامل خطرزای سرطانهای غیرملانوما و ملانوما یکسان نیستند. عوامل خطرزای سرطانهای غیرملانوما عبارتند از:
۱- قرار گرفتن در معرض نور آفتاب یا اشعههای دستگاه سولاریوم (نور مصنوعی) برای مدت طولانی
۲- داشتن پوست روشن به همراه مشخصات زیر:
- پوست روشنی که بهراحتی میسوزد، دچار لک میشود و بهسختی برنزه شده یا اصلا برنزه نمیشود
- داشتن چشمهایی به رنگ روشن: آبی، سبز یا رنگهای روشن دیگر
- داشتن موهای بلوند یا قرمز
۳- ابتلا به کراتوز آکتینیک (شاخی شدن پوست در اثر نور خورشید)
۴- پرتودرمانی در گذشته
۵- داشتن سیستم ایمنی ضعیف
۶- قرار گرفتن در معرض سم آرسنیک
عوامل خطرزا برای ملانوما
۱- داشتن پوستِ روشن به همراه مشخصات زیر:
- پوست روشنی که به راحتی میسوزد، دچار لک میشود و بهسختی یا اصلا برنزه نمیشود
- داشتن چشمهایی به رنگ روشن: آبی، سبز یا رنگهای روشن دیگر
- داشتن موهای بلوند یا قرمز
۲- قرار گرفتن در معرض نور آفتاب یا اشعههای دستگاه سولاریوم (نور مصنوعی) برای مدت طولانی
۳- داشتن سابقه زیاد در آفتابسوختگیهای همراه با تاول، بهویژه در دوران کودکی یا نوجوانی
۴- داشتن چندین خال بزرگ یا خالهای کوچک زیاد
۵- داشتن سابقه خانوادگی در زدن خالهای غیرمعمول (سندرم خال آتیپیک)
۶- سابقه فردی یا خانوادگی در ابتلا به ملانوما
۷- سفید بودن پوست
با اینکه داشتن پوست روشن از جمله عوامل خطرزای سرطانهای پوستی غیرملانومی و ملانوماست، سایر افراد با رنگ پوستهای مختلف هم در معرض خطر ابتلا به این بیماریها قرار دارند.
نکات کلیدی برای جلوگیری از سرطان پوست
برای محافظت از پوست در برابر اشعه مضر فرابنفش و کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست، نکات زیر را رعایت کنید:
۱- در زمانهای لازم به دنبال سایه باشید تا در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرید. به خاطر داشته باشید که اشعه خورشید بین ساعات ۱۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر بیشترین قدرت را دارد. بهتر است در این زمانها که سایهتان از خودتان کوتاهتر است، در سایه باشید.
۲- لباسهای پوشیدهای مثل بلوز آستینبلندِ سبک، شلوار و کلاه با لبههای پهن بپوشید و در صورت ممکن عینک آفتابی بزنید.
۳- از یک کرم ضدآفتاب طیف گسترده با SPF 30 یا بالاتر استفاده کنید. ضدآفتابهای طیف گسترده، از پوست در برابر اشعههای UVA و UVB محافظت میکنند.
- هر زمان که خواستید از منزل خارج شوید، حتی در هوای ابری، از ضدآفتاب استفاده کنید.
- میزان کافی از ضدآفتاب را روی کل سطح پوست بزنید که در معرض آفتاب است. اکثر افراد تقریبا به یک اونس یا ۲۸ گرم ضدآفتاب نیاز دارند تا بهطور کامل بدن خود را پوشش دهند.
- فراموش نکنید که روی پاها، گردن، گوشها و پیشانی خود هم ضدآفتاب بزنید.
۴- زمانی که در بیرون از خانه هستید، هر دو ساعت یکبار یا پس از شنا یا حتی بعد از عرق کردن ضدآفتاب خود را تجدید کنید.
۵- زمانیکه در نزدیکی آب یا در معرض برف و شن قرار دارید بیشتر احتیاط کنید، چراکه این موارد اشعههای مضر آفتاب را منعکس میکنند و امکان آفتاب سوختگی را افزایش میدهند.
۶- از تختهای برنزه (سولاریوم) استفاده نکنید. نور فرابنفش ساطعشده از این دستگاهها میتواند باعث سرطان پوست و پیری زودرس پوست شود.
۷- اگر میخواهید برنزه شوید از محصولات مناسب این کار استفاده کنید اما در کنار آنها از کرم ضد آفتاب هم استفاده کنید.
عوامل پیشگیری شیمیایی
استفاده از داروها، ویتامینها و دیگر عوامل شیمیایی برای کاهش خطر سرطان را، پیشگیری شیمیایی مینامند. عوامل پیشگیریکننده شیمیایی متعددی مورد مطالعه قرار گرفتهاند تا مشخص شود که آیا برای جلوگیری از سرطان پوست غیرملانومی کارایی دارند یا خیر. در ادامه به تعدادی از آنها اشاره میکنیم.
بتاکاروتن
مطالعات صورتگرفته بر بتاکاروتن (به شکل قرصهای مکمل) نشان نداده است که این ماده میتواند مانع از شکلگیری و بازگشت سرطان پوست غیرملانومی شود.
ایزوترتینوئین
مطالعات نشان دادهاند که مصرف ایزوترتینوئین در دوزهای بالا از بروز سرطانهای پوستی جدید در بیمارانی که اختلال ژنتیکی گزرودرما پیگمنتوزوم دارند (خشکی پوست همراه با رنگدانههای قهوهای و زخم روی پوست) پیشگیری میکند. با این حال، ثابت نشده است که این دارو از بازگشت مجدد سرطانهای پوستی غیرملانومی در بیمارانی جلوگیری میکند که قبلا به این نوع از سرطانها مبتلا بودهاند. درمان با ایزوترتینوئین ممکن است عوارض جانبی شدیدی در برداشته باشد.
سلنیوم
مطالعات نشان دادهاند که سلنیوم (موجود در قرصهای مخمر) خطر ابتلا به سرطان سلولهای پایهای را کاهش نمیدهد و ممکن است خطر ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی پوست را هم افزایش دهد.
سلکوکسیب
بررسی داروی سلکوکسیب بر بیماران مبتلا به کراتوز آکتینیک و کسانی که سابقه سرطان غیرملانومی دارند، نشان میدهد کسانی که سلکوکسیب مصرف کردهاند کمتر در معرض ابتلای مجدد به سرطانهای غیرملانومی هستند. سلکوکسیب ممکن است روی رگهای خونی و قلب عوارض جانبی شدیدی داشته باشد.
آلفا دیفلورومتیل اورنیتین (اِفلورنتین )
بررسی داروی اِفلورنتین بر بیمارانی که سابقه سرطان پوست غیرملانومی داشتند، نشان داد که بازگشت سرطان پوستی غیرملانومی در افرادی که این دارو را مصرف کردند نسبت به افرادی که درمان را با مصرف دارونما ادامه داده بودند، کمتر بود. اِفلورنتین ممکن است بهطور موقت سبب اختلال در شنوایی شود.
نیکوتینامید (ویتامین ب۳)
مطالعات نشان دادهاند که ویتامین ب۳ از شکلگیری ضایعات جدید کراتوز آکتینیک در افرادی که پیش از شروع مصرف نیکوتینامید، چهار ضایعه یا کمتر داشتهاند، جلوگیری میکند. برای دانستن اینکه آیا نیکوتینامید مانع از شروع یا بازگشت سرطانهای پوستی غیرملانومی میشود یا خیر، به مطالعات بیشتری نیاز است.
سخن پایانی
برای تشخیص زودهنگام سرطان، پوست خود را بهطور منظم معاینه کنید؛ در این صورت است که احتمال درمان این بیماری بیشتر میشود. در صورت مشاهده نقاط مشکوک و جدید یا هر چیز در حال تغییر، خارش یا خونریزی روی پوست خود، به یک متخصص پوست مجرب مراجعه کنید.